Door de bomen het bos blijven zien

Er zijn zo veel verschillende bedreigingen voor de aarde dat je wellicht even door de bomen het bos niet meer kan zien.  Wat nou eigenlijk het grootste probleem op dit moment op aarde? Plastic in de zeeën, het gat in de ozonlaag, vervuiling van water, klimaatverandering, bodemuitputting/erosie of toch verlies van natuurlijke habitat of overbevissing?

Het lijkt alsof de laatste jaren het meest te doen is over CO₂ en klimaatverandering maar is dit ook het grootste en meest urgente probleem? Bij mij overheerste van jong af aan het gevoel dat verlies van natuurlijke habitat een van de meest urgente problemen is waar de aarde mee kampt. Niet geheel toevallig dat ik daarom betrokken ben geraakt bij Hart voor Bos en niet bij de The Ocean Cleanup of Stichting Vrijwillige Zwerfafval Opruimers.

Maar ja klopt mijn gevoel wel? Natuurbehoud is toevallig een onderwerp dat erg tot de verbeelding spreekt omdat het betrekking heeft op het voortbestaan van allemaal interessante levensvormen. Die interesse is zelfs zo wijdverspreid dat de mensheid zelfs buiten onze planeet op zoek is naar leven. Die verbondenheid is bij bodemerosie of klimaatverandering toch iets moeilijker te voelen.

Gelukkig ben ik niet de enige die me afvraagt hoe de verschillende bedreigingen zich tot elkaar verhouden. Onderzoekers van het Stockholm Resilience Centre (SRC) van de universiteit van Stockholm hebben dit grondig uitgezocht. Ze hebben eerst alle bedreigingen beschreven die de biosfeer uit de huidige stabiele fase kunnen brengen. Omdat de biosfeer al ongeveer 10.000 jaar erg stabiel is heeft de mensheid zich voorspoedig kunnen ontwikkelen dus destabilisatie is geen goed nieuws. Nadat ze de bedreigingen in kaart hadden gebracht hebben ze kritische grenswaarden gedefinieerd die, als ze worden overschreden, leiden tot destabilisatie.

Hoewel niet van alle bedreigingen voldoende kennis beschikbaar is over de kritische grenswaarden, is het van de meeste bedreigingen wel gelukt om aan te geven of we de gevarenzone naderen of al overschreden hebben. Omdat de meeste bedreigingen zo complex zijn, is er niet één strakke grens gedefinieerd maar een zone met een minimum en een maximum, de meeste wetenschappers zijn het er over eens dat de kritische grens zich ergens in die zone bevindt.

Figuur 1 toont per 'partje' (bedreiging) aan of de huidige toestand de minimale en of maximale grenswaarde (de dikke lijnen) overschrijdt. Een rode kleur wordt gebruikt voor bedreigingen waarbij zowel de minimum als de maximum grenswaarde is overschreden, bij die bedreigingen is de kritieke grenswaarden dus reeds bereikt.

Tevens laat dit figuur zien dat verlies van de biodiversiteit en de uitstoot van stikstof en fosfaat de meest verontrustende ontwikkelingen zijn waar we momenteel mee kampen. Verandering van natuurgebied ten behoeve van agrarische grond en klimaatverandering zijn van dien orde dat ze op zijn minst de minimale kritische grens al zijn gepasseerd. Voor de risico’s van vervuiling (novel entities en atmospheric aerosol loading) is onvoldoende wetenschappelijke kennis beschikbaar om een betrouwbare beoordeling te kunnen maken.

Om de problematiek behapbaar te maken, vertaal ik verlies van biodiversiteit als het verlies van veilige natuurlijke habitat. Dat is tenslotte de waar de meeste bedreigde organismen (over)leven. Die relatie zal niet zo eenvoudig liggen want vervuiling, versnippering, de introductie van exoten en klimaatverandering zijn ook belangrijke aspecten in het verlies van biodiversiteit.